قەزای شەقڵاوە

قایمقامیەتی قەزای شەقڵاوە سەر بە پارێزگای هەولێرە و لە ناحیەکانی (صلاح الدین ، هیران ، هه‌ریر ، باسرمه‌ ، بالیسان ) پێکهاتووه‌ هه‌روه‌ها (217) گوندیش له‌ خۆ ده‌گرێت ، ژمارەی دانیشتوانی (26261) که‌سن

وەسفی گشتی قایمقامیەتی قەزای شەقڵاوە:

قەزای شەقڵاوە تاكە قەزایەكی گەشتیاریە لە هەرێمی كوردستان كە ساڵانە ژمارەیەكی زۆر گەشتیار لە خواروو و ناوەڕاستی عیراق رووی تێدەكەن بە مەبەستی بەسەربردنی كاتێكی خۆش لە شوێنە گەشتیاریەکانی.

شەقڵاوە لە هاوینان ئاو وهەوا یەكی خۆش و سازگاری هەیە، هەمیشە لەگەڵ هەولێر جیاوازیەكی باش بەدیی دەكرێت لە رووی ئاووهەوا، لەگەڵ ئەوەشدا چیای سەفین و سۆرك جوانیەكی دیكەی بەقەزای شەقڵاوە داوە، لەگەڵ هەبوونی سەوزاییەكی سروشتی خۆی.

خەڵكی شەقڵاوە لە ساڵانی پەنجاكانەوە لەگەڵ گەشتیاران ئاشنان، واتە شارێكی گونجاوە بۆ گەشتیاری و گەشتیار دەتوانێت سوود لە مامەڵەی باشی هاوڵاتیانی شارەكە وەرگرێت و لەهەمان كاتدا هەبوونی ژمارەیەكی زۆری هوتێل و مۆتێل لەم شارەدا جارێكی دیكە دڵی گەشتیارانی بۆ لای خۆی راكێشاوە و شەوانە گەشتیارەكان بەئارەزووی خۆیان دەتوانن لە بازار و شوێنە گەشتیارەكان كاتێكی خۆش بەسەر بەرن .. جگە لە هەبوونی چەند هوتێلێكی چوار ئەسترە وپێنج ئەستێرە و هەبوونی چەندین خواردنگەی گەشتیاری لەم شارەدا. هەرچەندە شەقڵاوە بە شارێكی گەشتیاری ناسراوە، بەڵام لە هەمان كاتدا جۆرەها بەروبوومی خۆماڵی هەیە كەپێشكەش بە گەشتیاران و دانیشتوانەكەی دەكات و زۆربەی ئەو بەروبوومانەی كە لە دەورر بەری شەقڵاوە دێن لەم شارەدا راستەوخۆ لەلایەن خەڵكەكە بە پیشەسازی دەكرێت، وەكو دروستكردنی نانە قەیسی و سركەی هەنار و جۆرەها مرەبای جیاواز ، كە ئەمەش وای كردووە لە هاویندا دوایەكی زۆری لە سەر بێت و خەڵكەكەش سوودی مادی باشیان پێدەگات و لە روانگەی ئا بووریەوە خەڵك سوودمەند دەبن و جارێكی دیكە جولەی گەشتیاری دەبوژێتەوە ..

مێژووی قایمقامیەتی قەزای شەقڵاوە :

شەقڵاوە مێژووی دروستبوونی دیار نییە ، بەڵام شوێن دەستی مرۆڤ و دۆزینەوەی شوێنەوار و کەلوپەلی کۆن بەڵگەی ئاوەدانییەکی کۆن و بەردەوامی ژیانی مرۆڤن لەم ناوچەیەدا ، ھەروەک لە گرد و دۆلەکانی چیای سەفین دەیان نموونەی دیار و زیندوو ھەن ، دیارترینیان ئەشکەوتی شێخ و سورەحمان (مار ڕەبەن بویا) و ئەشکەوتی کۆتران و کونە پیسک و بەردی کونتی و دەنگارە‌ن ، بەڵام تا ئێستا لە ڕووی شوێنەوارناسییەوە بایەخیان پێنەدراوە.

شەقڵاوە ناوەندی قەزای شەقڵاوەیە و لە سەردەمی دەستەڵاتی عوسمانییەکان کراوە بە ناحیە و یەکەم بەڕێوەبەری ناحیەش «شەفیقە فەندی» بووە، لە ساڵی (١٩٥٢) کراوە بە قەزا، یەکەم قائیمقامیش «شاکر فەتاح» بووە. سەر بە پارێزگای ھەولێرە و کەوتووەتە بەشی باکووری رۆژھەڵاتی ھەولێر و (٥٠) کم لێیەوە دوورە، زۆربەی دانیشتووانەکەی لە ھۆزی خۆشناون، پێکھاتەی خەڵکی شەقڵاوه موسڵمان و مەسیحین، جاران جوولەکە‌شی لێ بووە.

سەرچاوەی ناوی شەقڵاوە تا ئێستا یەکلانەبووەتەوە، کۆنترین سەرچاوەش کەوا ناوی شەقڵاوەی تێدا ھاتبێ (معجم البلدان)ی یاقووتی حەمەوییە. لە ساڵی ١٢٢٨ز یان ٦٢٦ی کۆچی کە بە (شقلاباژ) ناوی ھێناوە و دەڵێ: (بفتح شین وسکون القاف، قریە کبیرە ملیحە فی لحف الجبل المطل علی اربل ذات کروم کثیرە، وبساتین وافرە، ینقل عنبها الی اربل العام بطولە فیکفیهم، بینها وبین اربل ثمانیە فراسخ)، واتا : گوندێکی گەورە و دڵگرە لە بناری ئەو چیایەی بەسەر ھەولێر درێژ بووەتەوە، مێوی زۆرە، باخی بەرفراوانی ھەیە، ترێیەکەی بە درێژایی ساڵ بۆ ھەولێر دەگوێزرێتەوە کە بەشیان دەکات، مەودای ھەتا ھەولێر ٨ قۆناغە.

لە چەندین سەرچاوەی دیكەشدا ناوی شەقڵاوە ھاتووە و ئەوەی لەمەڕ چۆنیەتی ناولێنانی ھاتووە ھەمووی بە بۆچوونی نووسەرەکانیان بۆچوونی کەسانی دیكەن، ھەندێکیان پێیان وایە لە شەقبوونی ئەو دۆلە ھاتووە کە شەقڵاوەی تێدا دروست بووە، کە لە نێوان چیای سەفین و بەرزایی سۆرک دروست بووە، ھەندێکی دیكە پێیان وایە کە ئەم ناوە لە شاقوڵی بەگ وەرگیرابێ کە لە سەردەمی سلێمانی قانوونی حوکمڕانیی ئەو ناوچەیەی کردووە؛ مەلا جەمیل ڕۆژبەیانیش پێی وایە لە یەکگرتنی ھەردوو وشەی (شەقڵ) و (ئاوا) ھاتووە، بە مانای ئاوەدان بە دار، شاماشە میخایل دەڵێ ھەر شەقاوەک ئاوە، بە ھەر حاڵ ، بەڵام تا ئێستا بۆچوونەکەی مەلا جەمیل لە ھەموویان زیاتر لە راستیەوە نزیکە، چونکە خەڵکی ناوچەکە بە داریان گوتووە (شەقرا) و (ئاوا)ش بۆ زۆر شوێنی تر بووەتە پاشگر کە مانای ئاوەدانی دەبەخشیت، ئێستاش خەڵکی ناوچەکە دەڵێن (شەقراوە) نەک (شەقڵاوە).

بەگوێرەی ساڵنامەكانی ویلایەتی موسڵ ساڵی 1890ی زایینی و ساڵنامەی 1906ی زایینی تیایدا باسی ئەوە دەكەن كە هەر یەك لە شەقڵاوە و بالیسان دوو ناحیەی سەر بە قەزای كۆیە بوون ، لە سۆنگەیەكی دیكەوە بە گوێرەی دابەش كردنی كارگێری نوێ ویلایەتی موسڵ تا ساڵی 1918دا لە رووی كارگێریەوە بریتی بوو لە سێ لیوا ، ئەوانیش لیوای موسڵ و سلێمانی و كەركوك ، كە لیوای كەركوك لە 6 قەزا پێك هاتبوو ، ئەوانیش هەریەك لە قەزاكانی ( كەركوك ، رواندز، هەولێر ، كۆیە ، كفری ، رانیە) بوون ، لەم دابەش كردنەدا قەزای هەولێر سێ ناحیەی لە خۆ گرتبوو، بریتیی بوون لە ناحیەی ( سوڵتانیە و دزەی و شەقڵاوە )بەڵام ( دێرە هەریر ) ناحیەیەك بوە سەر بەقەزای رواندز لە كاتێكدا سەڵاحەدین وەك گوندێك بووە سەر بە ناحیەی شەقڵاوە .

لە رێكەوتی 15 /12/ 1918 عوسمانیەكان دەسەڵاتیان نەما ، لەم هەلومەرجەدا كۆیە و ناوچەكانی دەورووبەری كەوتنە ژێر ركێفی دەسەڵاتی بریتانی ، لە دوایدا سەركردەی سەربازی ( كاپتن های) بووە دەسەڵاتداری سەربازی سیاسی لە شاری كۆیە و دەورووبەری كە درێژ دەبێتەوە بەرەو ناچەكانی خۆشناو ئەوە بوو ئینگلیزیەكان ( حەمە ئاغای غەفوور ) یان كردە دەسەڵاتداری كارگێری لە كۆیە ناوچە فراوانەكانی هەریەك لە ناوچەكانی خۆشناو و شەقڵاوە و بالیسیانی بەرێوە برد.

لە گەڵ دروست بوونی دەوڵەتی عێراقیش لە ساڵی 1921دا عێراقی كارگێری لە 14 لیوا پێك هات لە نێوانیان دا لیوای هەولێر بوو، كە ئەو كات هەریەك لە شەقڵاوە و هەریر و 2 ناحیەی سەر بە قەزای هەولێر بوون .

بە گوێرەی سەرژمێری دانیشتوانی ساڵی 1947دا شەقڵاوە وەك ناحەیەك بووە سەر بە قەزای هەولێر، ژمارەی دانیشتوانی ئەو كات (13289) كەس بووە .

لە رێكەوتی 1/5/1952 شەقڵاوە وەك ناحیە نامێنێ و راستەوخۆ دەكرێتە قەزا سەر بە پارێزگای هەولێر دەبێت و قایمقامی ئەو ساڵەش خوالێخۆشبوو(شاكر فەتاح) بووە

قایمقامیەتی قەزای شەقڵاوە (38) فەرمانگەی هەیە بۆ راپەراندنی كاروباری هاووڵاتیان، لەرووی ئیداریەوە سەربە پارێزگای هەولێرە

ژ	ناوی به‌رێوبه‌رایه‌تی و فه‌رمانگه‌کان
19	بانکی رەشید
20	بانکی کشتوکاڵی
21	نوسینگەی رەگەزنامەی عێراقی
22	فەرمانگەی رەگەزنامەی شارستانی
23	پۆلیسی دارستان
24	فەرمانگەی ئاوی شەقڵاوە
25	فەرمانگەی ئاودێری شەقڵاوە
26	کتێبخانەی گشتی
27	ناوەندی وەرزش لاوان
28	بنکەی نەهێشتنی تاوان
29	نوسینگەی نەهێشتنی توندوتیژی ئافرەتان
30	بنکەی پاراستن و گەشەپێدانی منداڵ
31	بنکەی پۆلیسی سەرمەیدان
32	بنکەی پۆلیسی شەقڵاوە
33	بنکەی پۆلیسی هاتوچۆ
34	بنکەی ئاسایشی شەقڵاوە
35	بنکەی ڤێتەرنەری شەقڵاوە
36	بنکەی بەرگری شارستانی
37	بەنزینخانەی شەقڵاوە
38	نوسینگەی پۆستەی شەقڵاوە

وەسفی جوگرافیایی قایمقامیەتی قەزای شەقڵاوە :

قەزای شەقڵاوە یەكێكە لە قەزاكانی پارێزگای هەولێر ، كە دەكەوێتە بەشەكانی ناوەڕاستیەوە ، هەریەك لە قەزاكانی (چۆمان ، سۆران ، مێرگەسوور و رواندز) دەكەونە بەشی باكووری بەڵام بەشی باشووری بریتین لە قەزاكانی (ناوەندی هەولێر و دەشتی هەولێر و كۆیەو خەبات) .

لە رووی پێگەی ئەسترۆنۆمیەوە ، ناوچەی شەقڵاوە دەكەوێتە نێوان هەردوو بازنەی پانی (17-36) و (40-36)ی باكوور ، هەردوو هێڵی درێژی (57-43) و (39-44)رۆژهەڵات، بەم پێگەیەی قەزای شەقڵاوە ناوەڕاستی هەرێمی كوردستان داگیر دەكات.

ئەوەی پەیوەستە بە قەزای شەقڵاوە لە گەڵ یەكە كارگێڕییەكانی دەوروبەری ، لە بەشی باكووریدا لە گەڵ ناحیەی( خەلیفان)ی سەر بە قەزای سۆران هاوسنورە ، بەڵام لە بەشی رۆژهەڵات لە گەڵ ناحیەی (بێتواتە)ی سەر بە قەزای رانیەدا هاوسنورە، هەریەك لە ناحیەكانی (سكتان ، شۆرش) ی سەر بەقەزای كۆیە لە گەڵ ناحیەی (كەسنەزان)ی سەر بەقەزای دەشتی هەولێر لە بەشی باشووریدا هاوسنوورە ، بەڵام لە بەشی رۆژئاواوە لەگەڵ هەریەك لە ناحیەكانی (بجیل ، گردەسین)ی سەر بەقەزای ئاكرێ و ناحیەی ( بەحركە) ی سەر بەقەزای ناوەندی هەولێر، ناحیەی (دارەشەكران)ی سەر بەقەزای خەبات هاوسنورە
هەڵكەوتەی جوگرافی قەزای شەقڵاوە پێگەیەكی گرنگی هەیە لە نێو پارێزگای هەولێر ، چونكە خودی قەزاكە كەوتۆتە سەر رێگای هاملتۆن و دەروازەیەكە لە نێوان هەر یەك لە شاری هەولێر و حاجی ئۆمەران بەرەو ئێران ، سەرەڕای ئەوە قەزای شەقڵاوە بەو پێگەیەی ، كە هەیەتی بۆتە نێوەندێك بۆ بەستنەوەی هەر یەك لە پارێزگای سلێمانی و پارێزگای دهۆك بەیەكترەوە ، ئەوەش لە میانەی تێپەڕبوونی چەندین تۆڕی گواستنەوەی گرنگ پیایدا ، كە خۆیان لە رێگاكانی ( هەریر و ئاكرێ و دوكان) دەنوێنن .

جیگەی سەرنجە پێگەی قەزای شەقڵاوە بۆتە پردێكی گرنگ بۆ بەستنەوە و گرێ دانی هەریەك لە ناوچە‌ شاخاویەكان ، كە خۆیان دەنوێنن لە ناوچەی چیا چەماوە ئاڵۆزەكان و جیا چەماوە سادەكان لە لایەك ، و ناوچەی دەشتایی ، كە بریتین لە دەشتە شەپۆڵاوییەكان و دەشتە تەختانییەكان لە لایەكی دیكەوە

رووبەری قایمقامیەتی قەزای شەقڵاوە :

رووبەری قەزای شەقڵاوە لە ماوەی ساڵانی رابردوودا لە بارەی گەورە بوون و تەسك بوونەوە گۆرانێكی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە ، لە ساڵی 1957 قەبارەی رووبەرەكەی گەیشت بووە 1713كم چوار گۆشە ، واتە لە 11%ی كۆی رووبەری پارێزگای هەولێر.

هەروەها لە ساڵی 1965 رێژەی روبەرەكەی وەك خۆی ماوەتەوە لە كۆی رووبەری پارێزگای هەولێر ، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێ كە لە ماوەی ناوبراودا قەزای شەقڵاوە بە بچوكترین قەزا هەژمار كراوە لە نێوان قەزاكانی پارێزگای هەولێر .

كەچی لە ساڵی 1977دا رووبەری قەزاكە بەرەو فروان بوون دەچوو، كۆی رووبەرەكەی دەگاتە 1834 كم ، واتە بەرێژەی 13% ی رووبەری پارێزگای هەولێری پێك هێناوە، بەڵام لەساڵی 1987 لە ئاكامی هاتنە ئارای گۆڕانکاری كارگێری لە قەزاكەدا ، رووبەرەكەی بەبەراورد لە گەڵ ساڵی پێشو لە كۆی 1834كم دادەبەزێنیت بۆ 1787كم كە بەرێژەی زیاتر لە 12%ی لە كۆی گشتی روبەری پارێزگای هەولێر پێكهێناوە .

لە ساڵی 2009شدا كۆی رووبەری قەزای شەقڵاوە گەیشتووەتە 1483 كم، واتە بەرێژەی 10% كۆی رووبەری پارێزگای هەولێری پێك هێناوە كە لەم ساڵەدا رووبەرەكەی بە ئاراستەی كەم بوونەوە رۆیشتووە ، هەڵبەتە ئەم كەم بوونەوەیەی كۆی رووبەری قەزاكە ئاكامی هاتنە كایەی ئەو گۆڕانکاریە كارگێڕیانە بووە كە قەزای شەقڵاوە بەخۆیەوە بینیوه، لە میانەی ئەو گۆڕانەدا ژمارەیەك یەكەی نوێ بۆ قەزاكە زیاد بووە و هەندێك یەكەی تریش ژمارەی كەرتەكانیان كەم بووەتەوە لە بەر ئەوەی خراونەتە سەر یەكەی كارگێری دیكە .

بەم شێوەیە دەڤەری شەقڵاوە لە رووی ریزبەندی قەبارەی رووبەر لە دوای هەریەك لە قەزاكانی (مەخمور ، سۆران ، كۆیە ، مێرگەسوور) هاتووە .

لە روویەكی تر بە گوێرەی ئاماری گشتی ساڵی 1957یش گۆرانكاری لە نەخشەی عێراق هاتە كایەوە ، لەم دەمەدا قەزای شەقڵاوە ئەو ناحیانەی خرایە سەر كە هەریەك لە( سەڵاحەدین ، هەریر ، خۆشناو) بوون . بەڵام ساڵێك دوای سەرژمێری گشتی دانیشتوانی عێراق گۆرانكاری تازە لە پێكهاتەی لیوای هەولێر روویدا ،

لەم گۆرانكاریەدا قەزای شەقڵاوە لە دوو ناحیە پێك هات كە ناحیەی ( سەنتەر و سەڵاحەدین ) بوون

لە ماوەی (1977 _ 2009) رووبەری ناحیەی سەنتەر هەڵبەز و دابەزێكی دیاری بە خۆیەوە بینیوە ، هەر لە میانەی گۆرانکاریە كارگێریەكاندا رێژەی رووبەری هەریەك لە ناحیەكانی ( بالیسان و باسرمە ) یەك لەدوای یەك گەیشتوەتە (7%) و نزیكەی (24%)ی كۆی رووبەری قەزاكە ، لە بەر ئەوە گۆرانە كارگێریەكانە ، كە قەزای شەقڵاوە لە ماوەی ئەو چەند ساڵە بە خۆیەوە بینیووە ، رۆڵی بەرچاویان هەبووە لەسەر هاتنە ئارای جیاوازی رێژەی رووبەری یەكەكانی قەزاكەو رۆشتن بە ئاراستەی هەڵكشان و داكشان .

تایبەتمەندییە سروشتییەكانی قەزای شەقڵاوە :

قەزای شەقڵاوە بە گوێرەی دابەشكردنی یەكەكانی بەرزی و نزمی پارێزگای هەولێر دەكەوێتە ریزی ناوچە شاخاوییە پێچ سادەكان ، ئەم ناوچانە بەرزیان لە نێوان (1000 _ 2000)م دەبێت ، بەوە جیا دەكرێنەوە ، كە پێچاوپێچیان كەمە (سادەن) و بەرزاییەكانیان مام ناوەنده تا رادەیەك هاوتەریبن ، گرنگترین زنجیرە چیاكانی‌ ناوچەی شەقڵاوە بریتین لە چیای (پیرمام) ، كە بەرزاییەكەی دەگاتە (1180)م ، چیای (سەفین)بەرزاییەكەی دەگاتە (1975)م و چیای (بەنی هەریر) بەرزاییەكەی دەگاتە (1434)م .

شایەنی ئاماژەیە كە لە نێوان ئەو زنجیرە چیایانەدا چەندین دەشتی بە پیت هەن ، كە لە دیدگای مرۆڤەوە گرنگترین بەشی تۆبۆگرافین ، چونكە مەڵبەندی نیشتەجێبوونی مرۆڤن و چەندین شارۆچكە و گوندی گەورەی تێدا ئاوەدان كراونەتەوە و بەرچاوترین ناوچەی كشتوكاڵین .گرنگترین ئەو دەشتانە دەشتی (هەریر) كە (باتاس)یشی پێ دەڵێن و دەكەوێتە نێوان چیای سەفین و هەریر لە پاڵ زنجیرە چیا و دەشتی فراوان هەروەها لە قەزاكەدا شێوەیەكی تری بەرزی و نزمی كە بوونی هەیە ، بریتییە لە دۆڵ، وەك دۆڵی (بالیسان) ، (شەقڵاوە،مزگەوتە ،بەستۆرە) ، سەرەڕای بوونی ژمارەیەك گرد لەوانە گردی (روتار،هێلانە،شێر).

لە رووی ئاو هەوا ناوچەی شەقڵاوە سەر بە ئاو هەوای دەریای ناوەراستە ، هەر لەبەر ئەوە زەویەكەی پۆلێنكراوە لە ریزی ناوچەی بارانی مسۆگەر (مضمونه الامطار) ، كە بڕی بارانی ساڵانەی لە نێوان (600 _ 900 ) ملم دایە ، هۆیەكەشی دەگەرێتەوه بۆ بەرزی و نزمی ناوچەكە .

خەسڵەتی ئاو و هەواكەی بەوە جیا دەكرێتەوە كە پلەی گەرماكەی لە وەرزی زستاندا نزم دەبێتەوە و لە وەرزی هاویندا مام ناوەندە ، بارانیش لە نیوەی زستانی ساڵدا چڕ دەبێتەوە و بڕێكی مام ناوەند لە بەفر دەبارێت ئەو بەفرەی كە دەبارێت لە وەرزی زستان و بەهار دەمێنێتەوە ، بەتایبەت لەسەر لوتكەی چیای سەفین ، كە سەرچاوەیەكی گرنگە بۆ رێرەوە ئاویەكان ودۆڵەكان ، هەروەها بۆ ئاوی ژێر زەوی ، بەتایبەت لەو ساڵانەی كە باران بە بڕێكی یەكجار زۆر دەبارێت .

سەرچاوەی سەرەكیی ئاوی سەر زەوی بریتییە لە لقەكانی رووباری (زێی گەورە) ، جگە لە سەرچاوەی ئاوی سەر زەوی ، ئاوی ژێر زەوی وەك سەرچاوەیەكی سەرەكی بوونی هەیە لە قەزاكەدا ، ئەو سەرچاوانەش بە چەندین شێوە دەرئەكەون ، وەك بیر و كانی ، جێگەی ئاماژەیە ، كە تەرزی دابەش بوونی نشینگە مرۆییەكان لە شوێنە جیاجیاكانی دەڤەرەكە ، تا رادەیەكی زۆر پەیوەستە بە دابەشبوونی جوگرافی بیرو كانیاوەكان .

ئەوەی پەیوەستە بە خاك ، بە گوێرەی پۆلێنی خاكی پارێزگای هەولێر ، خاكی قەزاكە بە گشتی لە جۆری (خاكی قاوەیی _ brown soil ) ە ، بەروبوومی دانەوێڵەی وەك ( گەنم ، جۆ ، برنج) گرنگترین بەروبوومی شیاون بۆ چاندن لەم جۆرە خاكەدا

باری ئابووری قایمقامیەتی قەزای شەقڵاوە:

باری کۆمەڵایەتی قایمقامیەتی قەزای شەقڵاوە :

کۆمه‌ڵگای ناوه‌ندی قه‌زای شه‌قڵاوه‌ تا ڕاده‌یه‌ك کۆمه‌ڵگایه‌کی کراوه‌یه‌ وه‌ له‌ رووی کۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه توانایه‌کی باشی خۆگونجاندن و یه‌کتر قبوڵ کردنیان هه‌یه‌ له‌ رووی پێکاهاته‌وه‌ (موسڵمان و مه‌سیحی ) ین ، وه‌ هه‌موو لایه‌ك رێز له‌ بیرووباوه‌ڕی یه‌کتر ئه‌گرن.

ژماره‌ی دانیشتوانی ناوه‌ندی قه‌زای (شه‌قڵاوه‌) له‌ کۆی (26261) که‌س (13187)له‌ ره‌گه‌زی نێر و (13074)له‌ ره‌گه‌زی مێ پێك هاتوون.

پرۆژە ئەنجام دراوەکان لە سنوری قایمقامیەتی قەزای شەقڵاوە

شە قڵاوە ئەم پرۆژە ستراتیژیانەی تێدا ئەنجامدراوە :

1-پرۆژەی ئاوی قەندیل
2-پرۆژەی بە دووسایدكردنی رێگای كۆرێ‌-قەندیل
3-دوو پرۆژەی قوتابخانەی (28) پۆلی، (18) پۆلی
4-پرۆژەی وێستگەی كارەبای حاجی بایز.
5-پرۆژەی گۆڕینی تۆری ئاوی شارۆچكەی شەقڵاوە.
6-چەندین پرۆژەی دیكە لە گوند و ناحیەكانی سنووری قەزای شەقڵاوە ئەنجامدراون.

کانی دەنگارە : کەوتۆتە دۆڵی دەنگارە، وشەی دەنگارە لە ( دەنگ – گارە ) ھاتووە، واتە دەنگ و گارەگار، خەڵکی کۆنی ئەو گەڕەکە ( ئەو گەڕەکە لە ساڵی ١٩٧٩ (استملاک) کراو خانووەکان تێکدران) دەڵێن لە شەوانی بەھاراندا لەبەر ئەو کانیاوە خەڵک خەویان لێنەدەکەوت، چونکە ‌ئاوێکی زۆری لێھەڵدەقوڵا و شەپۆلی دەدا، روبارێکی لەبەر دەڕۆیشت ..

کانی مزگەوتی گەورە : دەکەوێتە ناو مزگەوتی گەورەی شەقڵاوە، ڕێڕەوی سەرچاوەی کانیاوەکە لەگەڵ کانی دەنگارە تێکەڵ بەیەك دەبن و ئاوێکی زۆری لەبەر دەڕوا، جاران لە وەرزی ھاویندا باخەکانی نزیک مزگەوت و گەڕەکەکانی گیرە و خەندۆتکانی پێ بەراو دەکرا، چەند جارێک وشکی کردووە، بەڵام ئێستاش ئاوی تێدایە .

کانی سەقاو : ھەمان ڕێڕەوی سەرچاوەی دەنگارە و کانی مزگەوتە سی مەترێک لە دامێنی کانی مزگەوتی گەورەیە، جاران کانیاوێکی تایبەت بوو بە ژنان، بۆ کۆرکردن پێداویستییەکانیان بەکاریان دەھێنا، بە پەرژین دەورەدرابوو، دواتر سەکۆ و ئاودەست و حەمامی بە شێوازێکی نوێ بۆ دروستکرا، ئێستاش شوێنەکە ماوە بەڵام بەکارناھێنرێت.

کانی شێخ سەید : دەکەوێتە باخەکانی گەڕەکی بێترمە دووسەد مەترێک لەسەرچاوەی ئاوی بێترمە دوورە ئێستاش ئاوەکەی ماوە، جاران ئاوێکی زۆری لەبەر دەڕۆیشت، جگه لە خواردنەوە، بۆ بەراوکردنی چەندین باخیش سوودی لی وەردەگیرا.

کانی بێترمە : لەبەر ئەوەی کەوتۆتە گەڕەکی بێترمە ئەم ناوەی لێنراوە ، دوای دەستکاری کردنی سەرچاوەی ئاوەکە بە مەبستی بەرفراونکردنی شەقامی سەرەکی ( شەقلاوە - ھیران ) شێوا، جاران ئاوێکی زۆر و دیمەنێکی جوانی ھەبوو، لەبەھار و ھاویندا شوێنی سەیرانگا و دواتریش دوو گازینۆی لە دەوروبەریدا دروستکرابوون، ئەو کانیاوە چەند جارێک وشکی کردووە، بەڵام ئاوەکە بەشی بەراوکردنی باخچەکانی بێترمەی دەکرد.

ناوەنجی : تا ئێستاش ئاوێکی زۆری لەبەر دەڕوات ، ئاوەکە بە دیوەخانی ماڵی سالح بەگ و میرانی عوسمان بەگ تێدەپەڕێت، دار چنارێکی زۆری لەبەر ڕواوە، دار چنارێکی ھەیە تەمەنی بە زیاتر لە (٧٠٠) ساڵ مەزەندە دەکرێت.

کانی خومان : ئەو کانیاوە دەکەوێتە بەر دۆڵی شێخ وسو رەحمان ( مار رەبەن بویا) بۆیە پێی دەگوترێ کانی خومان چونکە جاران جوولەکەکان کاری خم کردنیان لەسەر ئەو کانیاوە ئەنجام دەدا.

کانی ئاغان : دەکەوێتە سەرەتای بەشی ڕۆژئاوای شەقڵاوە، نزیک (دار نمرە) پەیکەری کاوێس ئاغای ئێستا، جاران ئەو بەشە گەڕەکی بەگزادەکان بووە و جگە لەوان خەڵکی دیکە کەمتر چوونەتە سەر ئەو کانیاوە، دوای بەرفراوانکردنی شەقام سەرچاوەی ئاوەکە تێکچوو ، دواتر وشکی کردووە.

کانی مزگەوت : ئاوێکی زۆری لەبەر دەڕوا، جاران شوێنێک بۆ نوێژکردن (تات) لەسەر کانیاوەکە دروستکرابوو ، خەڵک نوێژیان لەسەر دەکرد، بۆیە ئەم ناوەی لێنراوە، دوای چاککردنی سەرچاوەی کانیاوەکە، دوو بۆڕیی چوار ئینجی تێگیراوە، ئێستا کانی ( جۆت بەلووعە)شی پێدەڵێن.

سارەکۆز : کەوتۆتە یەکێک لە باخچەکانی گەڕەکی ( چۆمی خینێ )، نزیک (هوتێلی خانزاد )ی ئێستا، ئاوێکی سازگاری ھەیە و لەبەری دەڕوات، ئەو باخە وەک سەیرانگایەک لە وەرزی ھاویناندا داڵدەی گەشتیارانە.

دەرماناوە : دەکەوێتە دامێن گردی شینکان، ئاوەکەی تام و بۆنێکی ناخۆشی ھەیە، ئاوەکەی کانزاییە، خەڵک بۆ چارەسەری نەخۆشیەکانی پێست بەکاریان ھێناوە، بۆیە ئەم ناوەی لێنراوە، چونکە ئاوەکەی دەرمان بووە.

بێقۆن : ئەم کانیاوە کەوتۆتە گەڕەکی زێوەر، نزیک ئوتێلی شەقڵاوەی گەشتیاری ئێستا، ئاوێکی زۆری لەبەر رۆیشتووە و بەشی بەراوکردنی.

ناوی به‌رێوبه‌ره‌ کارگێریه‌کان ( قائمقامه‌کان) له‌سه‌ره‌تای به‌ قه‌زابوونی تا ئێستا

ژ	ناوی به‌رێوبه‌ر	ساڵی ده‌ستبه‌کاربوون	ده‌ست له‌کارهه‌ڵگرتن‌
1	شاکر فەتاح	1952	1954
2	بورهان جاف	1954	1956
3	تاهیر حەیدەری	1957	1958
4	عبدالواحید الامام	1959	1960
5	سید صادق زینی	1961	1962
6	عبدالجبار محمد	1963	1964
7	درع مشحن	1964	1965
8	عبدالستار موسی	1965	1967
9	یونس رفیق	1967	1968
10	عباس علیوی	1968	1970
11	احمد محمد شاڵی	1970	1971
12	باباتاهیر شیخ	1971	1973
13	محمد تاهیر الزهاوی	1973	1974
14	عبدالجبار محمد	1974	1976
15	ابراهیم علی افندی	1976	1978
16	صاحب مجید	1979	1980

ژ	ناوی به‌رێوبه‌ر	ساڵی ده‌ستبه‌کاربوون	ده‌ست له‌کارهه‌ڵگرتن‌
17	جبار ابراهيم	1980	1981
18	محمد رشيد	1982	1982
19	شفيق احمد محمد	1982	1985
20	ابراهيم عزيز	1985	1987
21	رشيد مصطفى كاكه	1988	1991
22	رەهبەر سید ابراهیم	1992	1993
23	سەردار عبدالکریم	1993	1994
24	صابر رسول	1994	1994
25	تحسین محمد یوسف	1994	1995
26	مهدی خۆشناو	1995	1996
27	احمد رۆژبەیانی	1996	2002
28	جەنگی رەسوڵ فەقێ	2002	2004
29	سەرکەوت حسین فتاح	2004	2007
30	دلاوەر ئۆمەر ابوبکر	2007	2012
31	رزگار حسن ناصر	2012	بەردەوامە

تێبینی : ئه‌و زانیاریانه‌ی سه‌ره‌وه‌ له‌ لایه‌ن قایمقامیەتی قەزای(شەقڵاوە) وه‌رگیراوه‌ ئێمه‌ وه‌کو ستافی ماڵپه‌ری پارێزگا رێکمان خستوه‌ته‌وه‌