شیروان مزن

شیروان مزن

بەرێوبەرایەتی ناحیەی شێروان مەزن سەر بە قایمقامیەتی قەزای مێرگەسۆرە و کۆی گشتی گوندەکانی 70گوندە ،ژمارەی دانیشتوانی 4106 کەسن

 

 

 

وەسفی گشتی بەرێوبەرایەتی ناحیەی شێروان مەزن:

شێروان مەزن كە ئێستا ناوەندی ناحیەیە یەكەم جار گوند بووە و مێژووی دروست بوونی دەگەڕێتەوە بۆ 550 سال پێش ئێستا، كە تەنیا لە چەند مالێكی كەم پێك هاتبوو. لە سالی 1890 شێروان مەزن كراوە بە ناحیە بە ناوی (بەڕێوەبەرایەتی ناحیەی مزوری باڵا) كە ناوەندی ناحیەكە لە شێروان مەزن بوو. ناحیەی شێروان مەزن (70) گوند دەگرێتەوە كە (19) گوندی ئاوەدانە و (51) گوندیش تاكو ئێستا ئاوەدان نەكراوەتەوە، بەپێی ئەو ئامارەی كە ئێستا لە بەردەست دایە كۆی گشتی دانیشتوانی ناوەندی ناحیە و گوندە ئاوەدانكراوەكانی بریتییە لە (4106) كەس و (155)كم لە ناوەندی پارێزگای هەولێر و (30)كم لە ناوەندی قەزای مێرگەسور دوورە.

 

ناوی شێروان مه‌زن له‌ چیه‌وه‌ هاتووه‌ :-

لێره‌دا دوو بۆچون هه‌یه‌ سه‌باره‌ت به‌ ناوی شێروان مه‌زن :

به‌ پێی بۆچوونی یه‌که‌م ده‌ڵێن پیاوێك که‌ خه‌ڵکی (وانێ) بووه‌ له‌ کوردستانی تورکیا ، ناوی شێر بووه‌ هاتووه‌ له‌ شێروانی ئێستا نیشته‌جێ بووه‌ و گونده‌که‌ی ئاوه‌دان کردوه‌ته‌وه‌ به‌ ناوی (شێری وان) دواتر بوه‌ به‌ (شێروان) .
به‌ پێی بۆچونی دووه‌م ده‌ڵێن ئه‌و پیاوه‌ی که‌ له‌ (وانێ) هاتووه‌ له‌و کاته‌دا دارستانێکی چڕو و زۆر گه‌وره‌ له‌ خوار کانیاوی شێروانێ ئێستا هه‌بوو ، له‌ ناو ئه‌و دارستانه‌ (شێرێك ) هه‌بووه‌ که‌ خڵکه‌که‌ زۆر لێی ده‌ترسان ، ئه‌و پیاوه‌ی که‌ له‌ وانێ هاتبوه‌ ئه‌وێ توانیویه‌تی ئه‌و شێره‌ بکوژێت ، دوای ئه‌وه‌ ناوی ئه‌م گونده‌ ناو نرا به‌ گوندی (شێری وان) دواتر بووه‌ به‌ شێروان.

 


مێژووی بەرێوبەرایەتی ناحیەی شێروان مه‌زن:


 وەك لە سەرەوە ئاماژەی پێ كراوە لە سالی 1890 شێروان مەزن كراوە بە ناحیە بە ناوی ناحیەی مزوری بالا و ناوەندەكەی لە شێروان مەزن بووە. ناحیەی شێروان مەزن لە رووی مێژووی وەك بەشێكی دانەبڕاو لە دەڤەری بارزان بەشێوەیەكی تایبەتی و كوردستان بە شێوەیەكی گشتی لە بەر هەڵوێستی كوردانەیان و بەرگری كردن لە مافە رەوا نیشتمانی و نەتەوەییەكانیان لە زۆلم و ستەم و داگیركاری و سوتان و كاول كاری دوژمنان بێ‌ بەش نەبوو، بە درێژایی مێژوو هەر داگیركەرێك پێی خست بێتە سەر خاكی كوردستان ئەم ناوچەیەشی لێ‌ بێبەش نەبووە، لە سەردەمی دەسەڵاتی عوسمانییەكان بۆ چەندین جار هێرش كراوەتە سەر و دێهاتەكانی سوتێنراون، هەروەها چەندین جار لە لایەن ئینگلیزەكان بە فرۆكە گوندەكانی بوردومان كراون، و لە سەردەمی رژێمی پاشایەتی عێراق بۆ چەندین جار هەوڵی داگیركردنی دراوە و خەڵكەكەی ئاوارە و دەربەدەر بوون تا هاتنی رژێمی بەعس بۆ سەر كورسی دەسەڵات لە عێراق.
     خەڵكی ئەم ناوچەیە جارێك لە ساڵی 1932 ئاوارەی وولاتی توركیا بوون، و لە سالی 1945 ئاوارەی وڵاتی ئێران بوونە و لە دوای دەسپێكردنی شۆڕشی ئەیلولی مەزن لە سالی 1961 لە بەر ئەوەی كە خەڵكی ئەو ناوچەیە بە تەواوی بەشداری شۆڕشیان كرد و لەبەر ئەو هەڵوێستەشیان رژێمی بەعس درێغی نەكرد لە كاول كردن و سوتاندنی گوندەكان و دەربەدەركردن و راگواستنی خەڵكەكەی، كە ژمارەیەكی زۆری خەڵكی شۆڕشگێری ئەم ناوچەیە لە سەر دەستی ئەو رژێمە شەهید كراون و لە سالی 1975 بەشێكی زۆری خەڵكەكەی ئاوارەی وڵاتی ئێران بوون و ئەوانەی كە مانەوەش بە سێ‌ قوناغ راگوێزراون:
     لە سالی 1975 گوندەكانی هەركی بنەجێ‌ بۆ باشوری عێراق پارێزگای دیوانیە راگوێزران و لە ساڵی 1978 گوندەكانی مزوری بالا و شێروانی و گەردی بۆ كومەڵگە زۆرەملێیەكانی (گۆڕەتوو و دیانا و هەریر و قوشتەپە و بەحركە) راگویزران و بۆ جاری دووەم لە سالی 1990 خەڵكە راگوێزراوەكەی (كۆمەڵگەی زۆرەملێی گورەتوو) بۆ (گۆمەڵگەی زۆرەملێی شاخۆلان) راگوێزران. لە سالی 1981 خەڵكی ناوەندی ناحیەی شێروان مەزن بۆ (كۆمەڵگەی زۆرەملێ سێبیران) راگوێزران، تاكو ساڵی 1990 تەواوی ناوچەكە خاپور كراو و هەموو گوندەكانی سوتێنران، هەموو خزمەتگوزارییەكانی وەكو قوتابخانە و نەخوشخانەش كاولكراون و هەتا سەرچاوەی ئاوی خواردنەوەی ناوچەكەش تەقێنراونەتەوە، هەروەها بەشێكی زۆری خەڵكەكەش لەو كۆمەڵگانەی كە لە سەرەوە ناویان هاتووە، لە سالی 1983 دا ئەنفال كراون.
     لە دوای راپەڕینە مەزنەكەی گەلی كورد لە ساڵی 1991، هەر لە هەمان ساڵدا چ ئەو خەڵكانەی بۆ كۆمەڵگەكان راگوێزرابوون و چ ئەوانەی كە لە ئێرانەوە لە ئاوارەییەوە گەڕاوبوونەوە، گەڕانەوە سەر گوندەكانیان و بە یارمەتی رێكخراوە مرۆیەكانی ئەو كات و بەرەیی كوردستانی و حكومەتی هەرێمی كوردستان  ناوچەكەیان ئاوەدان كردەوە.

 

 

وەسفی جوگرافیایی بەرێوبەرایەتی ناحیەی شێروان مه‌زن:


خه‌ڵکی ئه‌م ناوچه‌یه‌ جارێک له‌ ساڵی 1932 ئاواره‌ی وڵاوتی تورکیا بوه‌ ، له‌ ساڵی 1945 ئاواره‌ی وڵاتی ئێران بونه‌ وه‌ له‌ دوای ده‌‌ستپێکردنی شۆرشی ئه‌یلوولی مه‌زن له‌ ساڵی 1961 له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی که‌ خه‌ڵکی ئه‌و ناوچه‌یه‌ به‌ ته‌واوی به‌شداری شۆرشیان کرد و له‌به‌ر ئه‌و هاڵوێسته‌شیانڕژێمی به‌عس درێغی نه‌کرد له‌ کاول کردن سوتاندنی گونده‌کان و ده‌ربه‌ده‌ر کردن و شه‌هید کراون و له‌ ساڵی 1975 به‌ شێکی زۆری خه‌ڵکه‌که‌ی ئاواره‌ی وڵاتی ئێران بوون و ئه‌وانه‌ی که‌ مانه‌وه‌ش به‌ سێ قۆناغ راگوێزران :

تۆبۆگرافیای ناحیه‌ی شێروان مه‌زن:-


ناحیەی شێروان مەزن ناوچەیەكی شاخاوی سەختە، لە گرنگترین چیاكانی: چیای بوتین و چیای موسەكا و چیای هوكل و چیای گۆڤەند لەگەڵ چیای چارچەل، روباری (شین) كە سەرچاوەكەی لە وڵاتی توركیاوە هەڵدەقوڵێت، دەكەوێتە سنوری ئەم ناحیەیە. رووبەری گشتی سنوری كارگێری ناحیە (270)كم2 كە زەویەكەی (44%)ی چیا و (35%)ی گرد و (21%)ی دەشتاییە. (1150)م لە ئاستی رووی دەریاوە بەرزە، و ئاووهەوای ناوچەكە بە شێوەیەكی گشتی مام ناوەندیە، لە هاویندا گەرم و هەندێك جار پلەی گەرما دەگاتە (40 پ.س) و لە وەرزی زستاندا ساردە و پلەی گەرما دەگاتە خوار (10 پ.س) و لە وەرزی زستاندا بەفر و بارانێكی زۆری لێ دەبارێ، كە رێژەی باران بارین هەندێك ساڵ دەگاتە سەروی (1150)ملم و بەفربارینی هەندێك ساڵ دەگاتە (200)سم، و وەرزەكانی بەهار و پایزی مام ناوەندیە. 

باری ئابووری بەرێوبەرایەتی ناحیەی شێروان مه‌زن:


لە كۆندا پێش راپەرین تاكە سەرچاوەی گرنگی داهات و بژێوی ژیانی خەڵكەكە تەنیا كشتوكاڵ و ئاژەڵداری بووە، لەگەڵ سود وەرگرتن لە بەروبوومی خۆڕسكی ناوچەكە وەك قەزوان و مازی و كەنگرۆك و بەڕ و گژوگیاكانی دیكەی ناوچەكە، بەڵام ئێستا لەم سەردەمەدا تاكە داهاتی خەڵكی ئەو ناوچەیە ئەو مووچەیە كە خەڵك وەری دەگرن بە تایبەتی پێشمەرگە لەگەڵ رێژەیەكی كەمی مووچەخۆری میری و رێژەیەكی زۆر كەمیش خەریكی كاری بازرگانین. ژمارەی سامانی ئاژەڵ بزن (3500) سەر و مانگا (845) سەر، ژمارەی پڕۆژەكانی پەلەوەری گوشت (2) و ژمارەی پورەكانی هەنگ (950) و ژمارەی هەنگەوان (80)، لە دیارترین بەروبوومی رووەكی ئەم ناوچەیە رووەكی خۆڕسكە، سەرچاوەی داهات لەم ناوچەیەدا زۆر دەگمەنە، چونكە هاووڵاتیانی ئەم ناوچەیە لەبەر كەمی سەرچاوەی ئاو و نەبوونی هاندان و هاوكاری تەواو رێژەیەكی زۆر كەم بەروبوومی كشتوكاڵی دەچێندرێت، بەڵام ئەوەی زیاتر خەڵك سوودی لێ‌ وەردەگرن وەك سەرچاوەی داهات رەزی دارمێوە (ترێ‌). لە رووی سامانی سروشتییەوە ئەوەی بە زۆری بەرچاو دەكەوێت دارستانە چڕ و پڕەكانی ناوچەكەن، سەبارەت بە سامانەكانی دیكەی كانزایی تا ئێستا پشكنینی بۆ نەكراوە.

باری کۆمەڵایەتی بەرێوبەرایەتی ناحیەی شێروان مه‌زن :

كۆی دانیشتوانی سنوری ناحیەی شێروان مەزن (4106) كەسن، رێژەی (100%) دانیشوانی نەتەوەی كوردن، و بەرێژەی (99,005%) بە ئاین موسلمانی سونەن و بەرێژەی (00,05%) مەسیحین كە هەموویان بە شێوە زاری بادینی قسە دەكەن، هەروەها رێژەی پیاو (32%) و رێژەی ئافرەت (31%) و رێژەی منداڵ (37%).

 

پرۆژە ئەنجام دراوەکان لە سنوری ناحیەی شێروان مه‌زن:


لە سنوری ناحیەی شێروان مەزن هیچ پڕۆژەیەكی ستراتیژی ئەنجام نەدراوە، بەڵام پڕۆژەی خزمەتگوزاری وەكو كارەبا بۆ ناوەندی ناحیە و هەموو گوندە ئاوەدانكراوەكانی سنوری ناحیە راكێشراوە، هەروەها پڕۆژەی ئاو بۆ زۆربەی گوندەكان ئەنجامدراوە. ژمارەی بینایەی قوتابخانەی بنەڕەتی (12) و بینایەی قوتابخانەی ئامادەیی (1) و بنكەی تەندروستی (4) بنكەیە .

ژمارەی گوندەكان و ژمارەی دانیشتوانی هەر گوندێك و ساڵی تێكدان و راگواستنی و ساڵی ئاوەدان كردنەوەی

 

ژ

ناوی گوند

ژمارەی دانیشتوان

ساڵی تێکدان

ساڵی ئاوه‌دان کردنه‌وه‌

1

شێروان مازن

545

1981

1991-1992

2

لێرا

403

1978

1991-1992

3

سێلکی

601

1978

1991-1992

4

گوێزی

159

1978

1991-1992

5

کانی بوت

726

1978

1991-1992

6

بێدیال

62

1978

1991-1992

7

بێخشاش

161

1978

1991-1992

8

بییێ

95

1978

1991-1992

9

چه‌مێ

427

1978

1991-1992

10

قه‌لاتول

173

1975

1991-1992

11

به‌رده‌سوور

123

1975

1991-1992

12

خالونه‌

83

1975

1991-1992

13

هه‌لانیا

132

1975

1991-1992

14

دوده‌مه‌را

77

1975

1991-1992

15

سه‌رکێری

189

1978

1991-1992

16

کانیاتا

23

1978

1991-1992

17

سه‌رده‌ریا

118

1978

1991-1992

18

کرمه‌مو

37

1981

1991-1992

19

تاتکی

9

1978

1991-1992


تێبینی : ئه‌م گوندانه‌ی خواره‌وه‌ تائێستا ئاوه‌دان نه‌کراونه‌ته‌وه‌ که‌ ژماره‌یان 51 گونده‌ و ساڵی تێکدانی ئه‌گه‌رێته‌وه‌ بۆ ساڵه‌کانی 1975 - 1978.
( ئێدلبی ، ستوبێ ، پێندرو ، دێزو ، سپینداری ، ناوکورکا ، بناڤی، موکا، پالانا،کوران، مێروز، به‌رکه‌لی ،بژیان، بوسێ، گوێزی، سینا، موسێ، سلور، ره‌ڤین، توێ، شیڤێ، هلارا، ،به‌نان، ئه‌رگوش، ماواتا ،بزینا، ئاکیاکا ،گه‌لانه‌ ،باسیا، چه‌میان ،زیلان ،شیسه‌لمین ،تیادرێرێ ،ئه‌رده‌وێڵ ،ناوچه‌لا ،درێ، ستونێ، هه‌رکێ، بێداو، کێ سه‌رو، کێ خوارو ،زرکه‌ت ،گێمه‌ده‌، زێت، بێچه‌نی، که‌نه‌زێت ،پاورا ،کانیماروک، مام شرین، تولاخ) .


 

 



تێبینی : ئه‌و زانیاریانه‌ی سه‌ره‌وه‌ له‌ لایه‌ن ناحیه‌ی  (شێروان مه‌زن) وه‌رگیراوه‌ ئێمه‌ وه‌کو ستافی ماڵپه‌ری پارێزگا رێکمان خستوه‌ته‌وه‌.