قه‌زای مه‌خموور

قه‌زای مه‌خموور

 

قەزای مەخموور لە 3 ناحیە (قەراج، گوێر ، ديبكة)  پێکهاتوه‌ هه‌روه‌ها 30 گوند له‌ خۆ ده‌گرێت و رێژه‌ی دانیشتوانی(38486) که‌سن .
 
پێگه‌ی جوگرافی قه‌زای مه‌خموور

 

لەرووی جوگرافییەوە مەڵبەندی قەزای مەخموور بەدووری( 65) كم دەكەوێتە خۆر ئاوای پارێزگای هەولێر، لە باكوورییەوە قەزای دەشتی هەولێر و خەباتە و لە باشوورییەوە روباری دیجلەیە، خۆر هەڵاتی زێی بچوكە و خۆر ئاوای زێی گەوەرەییە. دووری له‌ ناحیه‌ی گوێر (53)کم ، له‌ ناحیه‌ی قراج (14)کم ، له‌ ناحیه‌ی دیبه‌گه‌ (30) کم ، له‌ ناحیه‌ی ملاقه‌ره‌ (28)کم ، له‌ ناحیه‌ی قیاره‌ (28)کم له‌لای رۆژئاوای شرقات (60)کم دووره‌  له‌ لای رۆژهه‌ڵاتیشی قه‌زای مه‌خموور ناحیه‌یی سه‌رگه‌ران هه‌یه‌ به‌ دووری (55)کم ، لەگەڵ پارێزگاكانی ( موسل - كەركوك - تكریت) هاوسنورە. چیای بلباس(قەرەچووغ) دەكەوێتە ناوەراستی قەزاكە و زورگەزراویش دەكەوێتە لای خۆر هەڵاتی باكووری. قەزای مەخموور خاكێكی بە پڕشت و پیتی هەیە لەروی كشتوكاڵیەوە بەتایبەت بۆ ( گەنم و جۆ) كە لە سەر ئاستی كوردستان و عێراق بە پلەی یەكەم دێت، هەر بۆیە یەكەم و دووەم گەورەترین سایلۆ لەسەر ئاستی كوردستان و عێراق لە مەخموور دروستكراوە.
 
 قەزای مەخموردەكەوێتە سەر هێلی (35) پانی و (43-44) درێژی و ئاوهەواكەی گەرم و ئاوی ژێرزەوی ناسازە و ناشێت بۆخواردنەوە، بۆیە لەسەرچاوەی زێی گەورە لە پرۆژەی ئاوی (سلتان عبدالله) و دەمارەشیرینی كەندێناوە لەگوندی (گاوەرە) ئاو بۆ مەخمووردابین كراوە. بۆ ناحیەی قەراجیش لە زێی گەورە لە پرۆژەی ئاوی (حاجی عەلی) ئاو دابینكراوە لەگەڵ پڕۆژە ئاوی گوندی (دووانزە هەوار). بۆ دیبەگەش لە پڕۆژە ئاوی دیبەگە لە گوندی منارەی دەشتی مركیە ئاو دابینكراوە. بۆناحیەی گوێڕیش لە زێی گەورە ئاو دابینكراوە.
 
 
ناوی قه‌زای مه‌خموور له‌ چیه‌وه‌ هاتووه‌ :-
 
وشه‌ی مه‌خموور له‌ مغمور وه‌رگیراوه‌ واتای به‌هاری هه‌یه‌ به‌ گوڵی جوان و ره‌نگا وره‌نگ هه‌روه‌ها هه‌ندێکیتر ده‌ڵێن مغمور له‌ واتایه‌کیتریش هاتووه‌ چونکه‌ زه‌ویه‌که‌ی نوقم بووه‌ به‌ ئاو له‌ کاتی لافاوه‌کانی له‌ چیای قه‌ره‌چۆغ ده‌هات له‌ لایه‌کیتریششه‌وه‌ ده‌ڵێن وشه‌یه‌کی تورکیه‌ له‌ قوماشی مغمور وه‌رگیراوه‌ که‌ به‌ تێپه‌ربوونی کات بووه‌ به‌ مه‌خموور .
له‌ ساڵی 1921 مشیر ئاغا کوری برایم بایز به‌ حاکمی سیاسی شاری مخموور و قه‌راج دانرا تا ساڵی 1924 له‌و کاته‌دا مخمور کرا به‌ ناحیه‌ له‌ دوای ته‌شه‌نه‌ کردنی هێزی ده‌سه‌ڵاتی عێراق له‌و باوه‌ره‌دایه‌ که‌ یه‌که‌م به‌رێوبه‌ری ناحیه‌ی مه‌خمور(سعیده‌سۆر) بوه‌ له‌ ساڵی 1927 له‌ ناحیه‌وه‌ به‌رزکرایه‌وه‌ بۆ قه‌زا و یه‌که‌م قایمقام (عبدالرحمن سعید بابان ) بووه‌ .
 
قه‌زای مه‌خموور زه‌ویه‌کی زۆر به‌ناوبانگی هه‌یه‌ بۆ جاندنی گه‌نم و جۆ که‌ زۆر شیاوه‌ بۆ به‌روبومی کشتوکاڵ
 
قەزاكە لە دوو دەشتی سەرەكی فراوان پێك دێت (قەراج و كەندێناوە) لەگەڵ بەشێك لەدەشتی شەمامك كە ناوەندی قەزاكە كەوتووەتە بەری قەراج و پتر لە 210 گوند لەخۆ دەگرێت. سنوری قەزای مەخموور جیا لەوەی ناوچەیەكی دەوڵەمەندی كشتوكاڵی و ئاژەڵداریە، هاوكات لەرووی بەرهەمە بیناسازی و نەوتیەكانیش دەوڵەمەندەو بەتایبەت لەناحیەكانی دیبەگە و قەراج بەدەیان بیرە نەوت هەیە و پاڵاوگەی (خورمەلە)ش كەوتووەتە دیبەگە كە نەوت لەرێگەی كەركوكەوە بەرەو بەندەری جیهانی رەوانە دەكات.
 
 بەشێوەیەكی گشتی روبەری قەزاكە (352,000) دۆنمە و رێژەی %8ی كۆی گشتی رووبەری پارێزگای هەولێر پێكدێنێت. رووبەری قەزای ناوەندیش (880)كم2. قەزای مەخموور سێ‌ ناحیە لەخۆ دەگرێت ئەوانیش ( 1. قەراج"باقرت" - 2. گوێڕ- 3. كەندێناوە "دیبەگە).
 
 هاوكات كەمپی كوردەكانی باكووری كوردستان لە بەری خۆرئاوای قەزای ناوەندی بەدووری 3كم نیشتەجێن و لەرووی ئیداریەوە سەربە مەخموورن و لەلایەن كۆمسیۆنی بالای پەناهەندەكان سەر بە نەتەوەیەكگرتوەكان(unhcr) وحكوومەتی هەرێم سەرپەرستی دەكرێن. كە وەك ئیدارەیەكی گشتی بەرێوەبەر و فەرمانگەی  هەیە و نزیكەی (12000) دوانزە هەزار سڤیل)ی تێدادەژیت كە لەساڵی 1998 وە لەو قەزایە نیشتەجێنە.ئەو كەمپەش تەنها لەلایەن حكومەتی هەرێم و پارێزگای هەولێر كاروپرۆژەی بۆ ئەنجامداروە و لەرووی خوێندنوپەرورەدەوتەندروستی و ئەمنی و هەلی كارەوە حكوومەتی هەرێم رۆڵی بۆیان هەیە.
لە ئێستاكەشدا پلان هەیە لەرێگەی پارێزگای هەولێر و رێكخراوەكانەوە پڕۆژەیەكی تری ستراتیژی ئاو بۆ مەخموور و ناحیەكانی گوێڕ و دیبەگە دروستبكرێت لە سەر زێی گەورە لە گوندی (كوشاف)ی ناحیەی گوێڕ.
 
 
ڕه‌هه‌ندی مێژووی قه‌زای مه‌خموور
 
  مەخموور یەكێكە لەقەزا كۆنەكانی عێراق و كوردستان كە دەكەوێتە سنوری پارێزگای هەولێر و سەرەتای دروستبوونی بۆ سەردەمی چاخە كۆنەكانی بەر لەمێژوو دەگەڕێتەوە، بەشێوەیەكی بەردەوام ئاوەدانی و ژیانی مرۆڤەكانی لێ‌ هەبووە، ئەوەش پاڵپشت بەو پاشماوە مێژوویانەی لەدەڤەرەكە دۆزراونەتەوە و هەنە. مەخموور هەمیشە ناوەندی بڕیاردان و حاكمی سنورەكە و دەوروبەری بووە و دەسەڵاتدارانی سەردەم (مەخموور)یان كردووەتە پایتەختی دەركردنی بڕیارەكان لە دەڤەرەكە. لەسەردەمی عوسمانیەكان و ئینگلیز لە عێراق (مەخموور) ناوچەیەكی گرنگ بووە و چەند بنكەیەكی سیاسی و سەربازی لێ‌ دامەزراوە، وەك سنورێكی گرنگ رۆلی بینیەوە لە رووداوە سیاسیەكان و چارەكردنی كێشمەكێشەكان. ،
که‌ ئه‌وکات پۆلێک له‌ عه‌شیره‌تی دزه‌یی تێدا نیشته‌ جێ بوون له‌و شوێنه‌ی که‌ پێێ ده‌وترا گردی (ابراهیم اغا) قه‌ڵایه‌کی لێ دامه‌زراند له‌سه‌رده‌می عوسمانیه‌کان له‌و شوێنه‌ی که‌ ناوی خۆی لێنرابوو له‌م شوێنه‌ فراوانه‌ شووره‌یه‌کی له‌ چوار ده‌وری ئه‌م قه‌ڵایه‌ هه‌بووه‌ له خشتی چوار گۆشه‌ دروست کراوه‌ و وه‌ له‌ ناوه‌راستی قه‌ڵآیه‌که‌ به‌رزاییه‌کی گه‌وره‌ی هه‌بووه‌ که‌ شتێکی نوێی له‌سه‌ر دامه‌زرابوو له‌ لایه‌ن (ابراهیم بایز) سه‌رۆکی عه‌شیره‌تی دزه‌یی له‌ ساڵی 1881 به‌ر له‌سه‌رده‌می هاتنی (برایم بایز) بوو ، مه‌خموور خێڵه‌ عه‌ره‌به‌کانی نیشته‌جێێ مه‌خموور بوون به‌ تایبه‌تی عه‌شیره‌تی (به‌نی په‌یی شه‌ممه‌ر) وه‌ له‌م ناوچه‌یه‌ چه‌ند کانیاوێك هه‌یه‌ پێێ ده‌وترێت کانیاوی(شحاذه‌) که‌ ناوی شێخ شه‌حاذه‌ی شێخی عه‌شیره‌تی لهێب بووه‌ ، کانیاوێکی تری تێدایه‌ به‌ ناوی (بایز اغا) له‌ دوای ماوه‌یه‌کی که‌م تورکه‌کان هاتنه‌ مه‌خموور به‌ مه‌به‌ستی سه‌رپه‌رشتی کردنی ئه‌و زه‌وی و زارانه‌ی که‌ بۆ کشتوکاڵ ده‌ست ئه‌ده‌ن له‌ ناوچه‌که‌دا دراسه‌یه‌یان له‌سرکرد نا له‌و ناوچه‌یه‌ ده‌که‌وێته‌ ناوه‌راستی ماوه‌ی نێوان چیایی قه‌ره‌ چۆخ و قه‌ڵای (برایم بایز اغا ) هه‌روه‌ها مزگه‌وتێك و هه‌ندێ خانوو به‌ره‌ و دوکانیان بنیاد نا که‌ تاوه‌کو ئێستا شوێنه‌واره‌کانیان ماوه‌ .‌ 
لەدوای دروستبوونی دەوڵەتی پاشایەتی لە عێراق مەخموور لەساڵی 1924 بۆتە ناحیە که‌ ناوی (سلتانیە)  ی لێ نرا ، یەكەم بەڕێوەبەری بەناوی ( سەعیدە سۆر) بووە
 پاشان بە فەرمانی پاشایەتی ژمارە (458)لە15/3/ 1927لە پلەی ناحییە بۆ قەزا بەرزدەكرێتەوە لەسەر پارێزگای هەولێر دەكرێتە ( قایمقامیەتی قەزای مەخموور) و ( عەبدولرحمان سەعید بابان) وەك یەكەم قایمقام دەست بەكاربووە. ئەو قەزایە تا ساڵی 1996 سەر بەپارێزگای هەولێربووە، بەڵام دواتر لەلایەن رژێمی بەعسەوە لە چوارچێوەی تەعریبكردنی ناوچە كوردیی و كوردستانیەكان و لەدوای راپەرین و ئازاد بوونی پارێزگاكانی هەرێمی باكوری كوردستان وكشانەوە و نەمانی هێزی حكوومەتی بەغدا لەم پارێزگایانەدا، بۆیە بەعس لە مانگی شوباتی 1992 پارێزگای هەولێری بەشێوەیەكی كارتۆنی لەقەزای مەخمووری دامەزراند، كە پارێزگارەكەی ( فوئاد مستەفا خورشید دزەیی ) كوردی هەولێر بوو، هەموو دامودەزگاكانی پارێزگای هەولێر گواستەوە بۆ ئەم قەزاییە. ئەوەش تەنها شەش مانگی خەیاند و دواتر لە دوای هاتنەكایەوەی حكومەت و پەرلەمانی كوردستان، لە كۆتایی مانگی (ئاب) دامودەزگاكانی پارێزگا كارتۆنیەكەی گواستەوە موسل و لەو شارەی جێگیركرد و (مەخموور)یشی لەساڵی 1996بە پارێزگای موسل لكێندرا كە ( 120)كم لێك دوورن.
 

 ژمارەی  فەرمانبەرانی  بەرێوەبەرایەتی و فەرمانگە كانی سنوری قائیمقامیەتی قەزای مه‌خموور

 
ژناوی به‌رێوبه‌رایه‌تی و فه‌رمانگه‌کان  
1به‌رێوبه‌رایه‌تی شاره‌وانی مه‌خموور  
2به‌رێوبه‌رایه‌تی سایلۆی مه‌خموور  
3فه‌رمانگه‌ی باری شارستانی   
4 تێبینه‌رایه‌تی ئه‌ۆقافی مه‌خموور  
5تێبینه‌رایه‌تی تاپۆی مه‌خموور  
6پۆسته‌و گه‌یاندن   
7په‌رێوبه‌رایه‌تی په‌روه‌ده‌ی مه‌خموور  
8به‌رێوبه‌رایه‌تی کستوکاڵ   
9سه‌نته‌ری منداڵ پارێزی   
10فه‌رمانگه‌ی به‌یته‌رنه‌ری   
11که‌رتی ته‌ندروستی مه‌خموور  
12به‌رێوبه‌رایه‌تی کتێبخانه‌ی گشتی   
13فه‌رمانگه‌ی ئاوی مه‌خموور  
14فه‌رمانگه‌ی کاره‌بای مه‌خموور  
15به‌نکی ره‌شید   
16وه‌رزش ولاوانی مه‌خموور  
 
 
 
ئابووری قه‌زای مه‌خموور
 
له‌ رووی مرۆی/  مامناوه‌نده‌
_له‌ رووی سامانی ئاژه‌ڵی /باشه‌ به‌ڵام وه‌ك پێویست نیه‌
_له‌ رووی روه‌کی / زۆر که‌مه‌
_به‌روبومی کشتوکاڵی / پێشبینی ده‌کرێت بۆ ئه‌مساڵ زۆر باشتر بێت  له‌ چاو ساڵانی رابردوو به‌ هۆی زۆری رێژه‌ی باران بارینه‌وه‌ ‌
_سامانه‌ سروشتیه‌کان / به‌ پله‌ی یه‌که‌م نه‌وت، گازی سروشتی ، گه‌چ چیمه‌نتۆ هه‌روه‌ها چه‌و ولم ‌
 
 
 
هۆکاره‌کانی به‌ عه‌ره‌بکردنی سنووری قه‌زای مه‌خوور
 
 
بەعەرەبكردنی سنوورەكە  بەهۆی گرنگی بوونی لەرووی جوگرافی و سیاسی و نەتەوەیی و هەبوونی ماددە جۆربەجۆرەكانی سەر زەوی و ژێرزەوەییەكەی بەتایبەت نەوت، بۆیە بەدرێژایی مێژوو رژێمە یەك لەدوایەكەكان هەوڵی زۆریان داوە بۆ داگیركردنی سنوورەكە. ئەم دەڤەرە بە تەواوی گوند و ناحیەكانی بۆ چەندین جار بەرشاڵاوەكانی تەعریبكردن و راگواستن كەوتۆتەوە، لەگەڵ هاتنی دەسەڵاتی رژێمی بەعسیش ئەو سنورە زیاتر كەوتە ژێر پلانی بەعەربكردن، بەعس تەواوی هەوڵەكانی بە گڕخست بۆگۆرینی جوگرافیا و دیموگرافیای سنورەكە، هەر لەم هەوڵە شۆڤینیانەی دا چەند گوندێكی لە ناحیەی قەراج و دیبەگە دابڕاند و خستیە سەر ناحیەی سەڕگەرانی پارێزگای كەركوك، سەرەرای هێنانی عەرەبی هاوردە بۆ سنورەكە و گۆرینی ناوی گوند و شوێنە گشتی یە كوردیەكان بۆ ناوی عەرەبی، هاوكات قەدەغەكردنی خوێندن بە زمانی كوردی و كردنی بە زمانی عەرەبی، هتد... لە دوای 9/4/2003 ی پرۆسەی ئازادی گەلانی عێراق و رزگاربوونی دەڤەرەكە، حكوومەتی هەرێمی كوردستان تەواوی هەوڵەكانی خۆی خستووەتەگەر لەپێناو گەراندنەوەی مەخموور بۆ دۆخی ئاسایی خۆی و لەدوای دامەزراندنەوەی قایمقامیەت و بەریَِوەبەرایەتی ناحیەكان و یەكە ئیداریەكان، یەكەم هەوڵیشی كردنەوەی (بەڕێوەبەرایەتی پەرورەدەی مەخموور) بوو كە خوێندن بكاتەوە زمانی كوردی.

ماددەی 140 و چاوەروانی گەڕانەوە لە دوای پرۆسەی ئازادی گەلانی عێراق، خەڵكی سنورەكە لەچاوەروانی ئەوەبوون كە قەزای مەخمور بگەرێتەوە سەر ئیدارەی پارێزگای هەولێر و جارێكی تر خەڵكە راگوێزكراوەكان بگەرێنەوە گوندەكانیان و حكومەت گوندەكانیان بۆ ئاوەدان بكاتەوە، بەڵام بەداخەوە بەهۆی ئەو كێشە سیاسی و ئیداریانەی كە حكومەتی نوێی عێراق لەسەر ناوچە تەعریبكراوەكانی دروستكرد بۆیە قەزای مەخمووریش لەم چوارچێوەیە بە هەڵواسراوی مایەوە و هەر دوای ماددەی 58ی ئەنجومەنی حكوم و 140ی دەستوری نوێی عێراقی ئەو سنوورە كەوتە نێوان چوارچێوەی بەرنامەی ئەو ماددانە بۆ ئاسایی كردنەوە و گەڕانەوەی بۆ ژێر ئیدارەی هەرێمی كوردستان. هەربۆیەش ئەو نەگەرانەوەیە بۆشایەكی زۆری ئاوەدانی و دروستكرد و وای كرد خەڵكەكە لە گەڕانەوەیان بۆ گوندەكانیان بەهۆی نەبوونی هاوكاری ئاوەدانی سست ببنەوە.
 
 
لەروی نەتەوەییەوە بەشێوەیەكی سەرەكی زۆرینەی دانیشتوانی سنورەكە كوردن، بەڵام بەهۆی هۆكارە سیاسی و كۆمەڵایەتەیەكانەوە چەند گوندێكی عەرەب لەناوچەكە دروست بوون بەتایبەتی لەهەردوو ناحیەی (قەراج و گوێڕ).
 
 
لەرووی ئاینیەوە خەڵكی سنوورەكە لە ئاین موسڵمانی سونە مەزهەبن، بەدەیان كەسایەتی و زانای ئاینی لەم سنوورە سەریان هەڵداوە وەك رێبەرێكی ئاینی رۆڵیان بینیەوە و چەندین تەكیە و خانەقاش لەسنورەكە هەبووە و هەیە، جێگەی ئاماژە پێدانە دوو گوندی سنوری ناحیەی گوێڕ لە كوردە كاكەیەكانن. لەساڵانی سەدەی نۆزدە جولەكەش لە سنورەكە هەبونە، بەڵام دوای دروستبونی دەوڵەتی ئیسرائیل چونەوەی جولەكەكان بۆ ئیسرائیل،. ئێستاكەش ئەوان بەردەوام پەیوەندیان بەسنوورەكە هەیە و سەردانی دەكەنەوە.
 
لەرووی وەرزشییەوە گەنجانی مەخموور لەرووی وەرزشیەوە خودان جەستەیەكی بتەون و لەگەڵ بڵاو بونەوەی یارییە وەرزشییە فۆلكلۆریەكان تاكو یاریە جیهانیە باوەكان خودان یاریزانی پێشەنگ بوونە و لەم رۆژگارەش یانەیەكی وەرزشیی و ناوەندێك و بنكەیەكی وەرزشی و چەندین یاریگای وەرزشی و یاریگایەكی گەورەی هەیە. هاوكات پتر لە 150 تیپی میللیشی هەیە. شیاوی گوتنە حكومەتی هەرێم و رێكخراوەكانی لاوان لەروی وەرزشیەوە بایەخێكی زۆریان بەلاوانی سنورەكە داوە هەر لە دابینكردنی یاریگا و پێداویستیە وەرزشیەكان و هاوكارییە ماددیی و مەعنەوەیەكانەوە.
 
 
لەرووی كشتوكاڵیەوە خاكی قەزای مەخموور بەشێوەیەكی گشتی زۆر بە پرشتە و خاكێكی قاوەیی و تۆخە و زەویەكانی دێمەكارن و گەنم و جۆ بە پلەی یەك دەچیندرێت و بێستان و شینایشی لێدەكرێت و دەشتێكی كاكی بەكاكی یە ئاو هەواكەشی نیمچە گەرمەسێرە. ئاژەڵداریش بنەمایەكی تری كاری كشتوكاڵی و بژێوی جوتیارانی سنورەكەیە كە بەپلەی یەكیش بەخێوكردنی مەڕ و بزن، مانگاو پەلەوریش بەخوێودەكرێت.زەوی دێمی كشتوكاڵی و بەراویشی هەیە لەسەر زێی گەورە و گچكە.هاوكات لە هەردوو زێ‌ سامانێكی زۆری ماسی هەیە و راودەكرێن. 
 

ناوی گونده‌کان له‌گه‌ڵ ناوی موختاره‌کان و رێژه‌ی دانیشتوان له‌ سه‌نته‌ری قه‌زای مه‌خمورر له‌م خشته‌یه‌ی خواره‌وه‌دا

 
ژناوی گوندژماره‌ی دانیشتوانساڵی تێکچوون ساڵی ئاوه‌دان کردنه‌وه‌ناوی موختار
1پالانی601986دوای 2003 
2گه‌ره‌به‌شه‌ره‌حمان521988دوای 2003 
3سیرمه‌501987دوای 2003 
4مشار401988دوای 2003 
5قه‌ڵاته‌ سوران401988دوای 2003 
6گرون461988دوای 2003 
7گه‌ره‌سور231988دوای 2003 
8پیرداود سوان601988دوای 2003 
9قه‌سران391986دوای 2003 
10هوارغل841981دوای 2003 
11وادی الغراب401988دوای 2003 
12کیله‌شین251987دوای 2003 
13دوگرکان مسته‌فا151988دوای 2003 
14دوگردکان حاجی حسین221987دوای 2003 
15گه‌ره‌به‌شه‌ صابیر151987دوای 2003 
16علیاوه‌434تێك نه‌دراوه‌ئاوه‌دان بووه‌ 
17جدیده‌344تێك نه‌دراوه‌ئاوه‌دان بووه‌ 
18اومرئاوا تێك نه‌دراوه‌ئاوه‌دان بووه‌ 
19گبیبه‌553تێك نه‌دراوه‌ئاوه‌دان بووه‌ 
20جارالله‌799تێك نه‌دراوه‌ئاوه‌دان بووه‌ 
21کودیله‌944تێك نه‌دراوه‌ئاوه‌دان بووه‌ 
22مهانه‌ تێك نه‌دراوه‌ئاوه‌دان بووه‌ 
23کبروک تێك نه‌دراوه‌ئاوه‌دان بووه‌ 
24خالدیه‌ تێك نه‌دراوه‌ئاوه‌دان بووه‌ 
25عین مرمیه‌ تێك نه‌دراوه‌ئاوه‌دان بووه‌ 
26صلاحیه‌1952تێك نه‌دراوه‌ئاوه‌دان بووه‌ 
27سیداوه‌ تێك نه‌دراوه‌ئاوه‌دان بووه‌ 
28عین موزان تێك نه‌دراوه‌ئاوه‌دان بووه‌ 
29عین ابو هدلان311تێك نه‌دراوه‌ئاوه‌دان بووه‌ 
30تل الریم1259تێك نه‌دراوه‌ئاوه‌دان بووه‌ 
31     
 
 
 
لەرووی رۆشنبیری و كەلتورییەوە قەزای مەخموور رۆشنبیریەتی و كەلتورێكی تایبەت مەندی بە خۆیەوە هەیە و خاوەنی كەلتورێكی دەوڵەمەندە بە حەیران و بابەتە فۆلكلۆریەكان و رۆشنبیریەكانەوە، مەخموور یان دەشتی كاكی بەكاكی (قەراج و كەندێناوە) بە مەڵبەندی لە دایك بوونی حەیران و بەستە دادەنرێت، هەربۆیەش گوتەك هەیە كەدەڵێت" قەراج و كەندێناوە هەوێنی حەیرانن". چەند كەلە رۆشنبیرو نوسەر و شاعیر و هونەرمەندی دیاری كورد لەم دەڤەرە لەدایك بونە و ژیاون، لەم رۆژگارەشدا خودان سەدان كەسایەتی دیاری رۆشنبیرە، حكومەتی هەرێم لەرێگەی لایەنەپەیوەندارەكانەوە بایەخێكی تەواوی بەم سنورەداوە ئێستا لەناوەندی سەنتەری قەزا دوو ( سەنتەری رۆشنبیری ) و لەناحیەكانیش سەنتەری رۆشنبیری هەیە. لەرووی ئەمنیەوە بەهۆی هاوسنور بونی لەگەڵ پارێزگاكانی موسڵ و تكریت و كەركوك كە لەدوای پرۆسەی ئازادی و بەردەوام كردەی تیرۆرستی لەو شارانە بوونی هەیە، بەتایبەتی موسڵ كە مۆلگەی گروپە تیرۆرستەكانە، دەشێت قەزای مەخموریش شلژانی ئەمنی بەخۆوە ببینێت، بەڵام دڵسۆزی و شەو نخونی كارمەندانی هێزەكانی ئاسایش پارێزی سنوورەكە بە پاڵپشتی خەڵكی دەڤەركە، وایان كردوە كە قەزاكە جیابكرێتەوە لەتەواوی ناوچەكانی تری عێراق و ناوچەدابرێندراوەكان لەروی ئارامیەوە. ئێستا قەزاكە ئاسایش و ئارامیەكی تەوای هەیە وەك ناوچەكانی هەرێمی كوردستان. حكوومەتی هەرێمیش لەم رووەوە بایەخێكی تایبەتی بۆ سنورەكە هەیە و هاوكاری دەزگاكانی ئاسایش دەكات. لە نێوان دوو ئیدارییەوە بەهۆی لكاندنی بە پارێزگای موسڵ و كارنەكردنی ئەو پارێزگایە بۆیە مەخموور لەروی ئاوەدانیەوە بێ‌ بەش بووە، چونكە بەشە بودجەی قەزاكە لەلایەن حكوومەتی ناوەندەوە لەسەر پارێزگای موسڵ تەرخانكراوە موسڵیش بودجەكە رەوانە ناكات و هیچ دەستێكی هاوكاریشی نەبووە، تا ئێستا بۆ دەڤەركە، ئەوەی دەبیندرێت هەوڵ و كۆششی حكوومەتی هەرێم و پارێزگای هەولێر و رێكخراوە خێرخوازیەكانە بۆ سنورەكەیان كردوە. بۆیە ئەمڕۆ لەروی ئاوەدانیەوە مەخموور پێداویستیەكی زۆری هەیە و خەڵكی سنورەكە خوازیاری گەرانەوەی قەزاكەیانن بۆسەر هەولێر، تا ئەو دایكە دڵسۆزە لەباوەشیانگرێت و دەستی هاوكاری و ئاوەدانیان بۆدرێژبكاتەوە ناوچەكەیان ببوژێتەوە. 
 
 
 
 
ناوی به‌رێوبه‌ری یه‌که‌ کارگێریه‌کان له‌ قه‌زای مه‌خموور
 
ژناوی قائیمقامساڵی ده‌ست به‌کاربوونژناوی قائیمقامساڵی ده‌ست به‌کاربوون
1عبدالرحمن سعید بابان192721حسن محمد1969
2یحی بیك193122ابراهیم علی فندی1970
3ناضمالونداوی193523صاعب حمید عباس1976
4محمد محمدامین193924عبدالستار محمد عبدالیوسف1979
5الشیخ عارف الطالبانی194325زهیر ذنون یونس1984
6برهان الدین اسعد194426رسول اسعد رسول1987
7امین یاملکی194727سردار مهدی عبدالرحمن1988
8لازار بطرس ابراهیم195228صلاح ابابکر احمد1991
9رشید صدقی بیك195429فوئاد مصطفی خورشید1992
10عبدالمجید عبدالهادی195530سامی عبدالهادی محمود1992
11محمدعلی الشیخ برزنجی195731العمید طارق دحام عزیز1993
12عبدالله‌ محمد علی195832العمید حسن1994
13مرتضی الاعرجی195933العمید فاضل محمود1995
14عبدالمجید الجاوشلی196034العمید صائی محمد سلیمان1997
15عبدالهادی صالح المختار196235العمید حمود ذیاب سوید2000
16علی صائب الشعرباف196436صدیق ذنون ابراهیم ذنون2002
17محمد شاکر الشکرجی196537عبدالرحمن بیلاف برزنجی2003
18اکرم علی غائب196638بارزان سید کاکه‌2007
19فائق  عه‌لی هاشمی196839ابراهیم شیخ الله‌ ابراهیم2011 
20فائق رشیدعجینه‌196940  
 
 
تێبینی : ئه‌و زانیاریانه‌ی سه‌ره‌وه‌ له‌ لایه‌ن قه‌زای (مه‌خموور) وه‌رگیراوه‌ ئێمه‌ وه‌کو ستافی ماڵپه‌ری پارێزگا رێکمان خستوه‌ته‌وه‌