خه‌لیفان
ناحیه‌ی خه‌لیفان سه ر به‌ئیداره‌ی سه‌ر به‌خۆی سۆرانه و له 62 گوند پێكهاتووه
خەلیفان شارۆچكه‌ی یه‌كی جوانی و قه‌شه‌نگه ده‌كه‌ویتە سەررێگای هاملتۆن وكه‌ناوچه‌یه‌كی شاخاوی ودۆلیكی ته‌نگه‌به‌ره وسروشتی ده‌ڤه‌ره‌كه هۆكاریكه بۆجوانی ورازانه‌وه‌ی شاره‌كه .له‌باشوری خۆرهه‌لاتی شاره‌كه رووباریك له‌كه‌ربه‌له‌وه هه‌لده‌قولی به‌ناوجه‌رگه‌ی شاره‌كه ره‌ت ده‌بی وسه‌رچاوه‌ی سه‌ره‌كیه بۆكشتوكال وخواردنه‌وه‌ی ئاوی خه‌لیفان.
ناوی خه‌لیفان ئه‌و سه‌رچاوانه‌ی كه‌باسی له‌داتاشینی ئه‌م ناوه ده‌كه‌ن هیچ سه‌رچاوه‌یه‌كی باوه‌رپیكراوی نوسراو له‌به‌رده‌ست نیه تاكو شیكاری ئه‌م چه‌مكه بكه‌ن ئه‌م سه‌رچاوانه‌ی كه‌باون له‌ناو جه‌ماوه‌ر به‌شیوه‌ی زاره‌كیه گوایه له‌گه‌لیاوانه‌وه هاتووه یاخود رایه‌كی تر ده‌لی له‌كاتی هاتنی له‌شكری ئیسلام بۆده‌ڤه‌ره‌كه دووخه‌لیفه‌ی لی نیشته‌جی بووه كه‌به‌دریژایی زه‌مان ئه‌م ناوه داتاشراوه بۆته خه‌لیفان .
جوگرافیای ناحیه‌ی خه‌لیفان :
شوینی ستراتیژی خه‌لیفان چوار ریگای سه‌ره‌كی رانیه‌وبارزان وسۆران وپایته‌خت بیه‌كه‌وه ده‌به‌ستیته‌وه به‌شیكی چیای سه‌خت ودژواروئالۆزوتیك چرژاون له‌به‌شی رۆژهه‌لات وباشوره‌كه‌ی به‌هۆی سه‌ختی چیاكانه‌وه بۆته شوینیكی سه‌ربازی گرینگ هه‌رله‌سالانی سیه‌كانه‌وه سپیلك سه‌ربازگه‌ی عه‌سكه‌ری لی دامه‌زراوه وه‌چیایی كۆره‌كیش به‌هه‌مان شیوه هاتنی سه‌ركردایه‌تی كوردستان بۆئه‌م ناوچه‌یه بۆهۆی ستراتیژیه‌وه بوو له‌دوای نسكۆی شۆرش پاله په‌ستۆی حكومه‌تی ناوه‌ندی زیاتر بووبه‌سه‌رناوچه‌كه‌وه .له‌دوایی رزگاركردنی كوردستان له‌سالی 1991 سه‌ركردایه‌تی به‌ركوردستانی هاته‌شوینه‌وه‌كه‌وه . خەلیفان (١٠٥ کم) لە شاری ھەولێری پایتەختەوە دوورە, و (١١کم) لە شاری سۆرانەوە دوورە و دەکەوێتە نێوان چوار چیای گەورەوە کە لە ھەر چوار لاوە دەووری خەلیفانیان داوە ئەوانیش لە ڕۆژھەلاتەوە چیای کۆڕەک کە یەکێکە لە چیا ھەرە بەرزەکانی کوردستانی باشوور و بەرزییەکەی دەگاتە (٢٨٨٣م) و لە ڕۆژئاواشەوە چیای پانەسەر کە بەرزییەکەی دەگاتە (١٢٠٠م) و لە باکوورەوە زنجیرە چیای برادۆست کە بەرزییەکەی دەگاتە (٢١٦٥م) و یەکێکە لە چیا ھەرە بەرزەکانی کوردستانی باشوور وە لە باشووریشەوە چیای بەنی ھەریرە کە خەلیفان و ھەریر لە یەکتر جیا دەکاتەوە و بەرزییەکەی (١٨٥٠م)ە.
خه‌لیفان له‌سالی 1963 بۆته ناحیه (95) كیلۆمه‌ترله‌سه‌نته‌ری پایته‌خته‌وه دووره له‌م گوندانه‌ی خواره‌وه پیك دیت كه‌ژماره‌یان (62) گونده گه‌وره‌ترین گوندیان سریشمه‌یه وبچوكترین گوندیشی ده‌شتی لۆكه.
رووبه‌ری گشتی ناحیه‌ی خه‌لیفان :
رووبه‌ری گشتی =205118 دۆنم
رووبه‌ری شیاو بۆچاندن (دیم+به‌روار)=33579
رووبه‌ری دیم=30247
رووبه‌ری به‌راو=3332دۆنم
رووبه‌ری دارستانی ده‌ستكرد 80دۆنم
7\224 ملم له1\12\2012 تاكو 22\12\2012
4\107 ملم له1\9\2012 تاكو 1\12\2012
1\332 ملم كۆی گشتی له1\9\2012 تاكو 22\12\2012
باری ئابووری ناحیه‌ی خه‌لیفان:
دانیشتوانی شاره‌كه‌و ده‌ورووبه‌ری له‌چه‌ندین چینی جیاجیا پیك دیت كه‌ئه‌مانه‌ن..
1-چینی یه‌كه‌م له‌وكه‌سانه‌پیك دیت زیاتر خه‌ریكی كشتوكال كردنن كه‌ده‌كه‌ونه‌گونده‌كانی ده‌ورووبه‌ر
2-چینی دووه‌م له‌وكه‌سانه پیك دیت خه‌ریكی ئاژه‌ل به‌خیوكردنی ده‌كه‌ونه ده‌ورووبه‌ری شاره‌كه.
3-چینی سی یه‌م له‌وكه‌سانه‌پیك دیت كه‌فه‌رمانبه‌روهیزی پیشمه‌رگه‌ی كوردستانن
4-چینی چواره‌م له‌وكه‌ساته پیك دیت كه‌خه‌ریكی كریكارین
5-چینی پینجه‌م دوكانداران و ژیانی بژیوی رۆژانه‌یان له‌سه‌ر دووكان به‌ریوه ده‌چن.
شوێنه‌واره‌كانی ناحیه‌ی خه‌لیفان:
1- له‌چیایی برادۆست به‌رووی خه‌لیفانه‌وه په‌یكه‌ریك داتاشراوه به‌هۆی سه‌ختی شاخه‌وه‌كه‌وه نازاندریت هی كیه
2- له‌گوندی سریشمه دووجار دوو گوپ پاره‌ی ئه‌سكه‌نده‌ری مه‌كه‌دۆنی دۆزرانه‌وه
3- له‌خه‌ليفان چه‌ندین پارچه گۆزه‌و كه‌لی وپه‌لی تردۆزرانه‌وه
1-گه‌لی علی به‌گ
2-شه‌لال گه‌لی علی به‌گ
3-مه‌له‌كان
4-دۆلی ئالانه
5-خه‌لیفان
6-گاره‌ز له‌سریشمه
7-گاسنه‌ر له‌سریشمه
8-تووژكه له‌سریشمه
9-به‌نداوی بیخمه
10-چۆمی خلان ساوا
11-ئه‌شكه‌وته ئه‌ستوون
12-گه‌لی بله
13-چیایی كۆره‌ك
ئاوهه‌وای ناحیه‌ی خه‌لیفان:
خەلیفان لە وەرزی زستاندا پلەی گەرمییەکەی بگاتە نێوان (-٠) و (-١٠) پلەی سەدی. خەلیفان لە ھاوین دا پلەی گەرمییەکەی لە (مانگی ٧) دا لە نێوان (٣٠ و ٣٧) پلەی سەدی دایە و لە مانگەکانی تری ھاوین دا تەنھا لە نێوان (٢٣ و ٢٩) پلەی سەدی دایە، کە ئەوەش بەھۆی ھەڵکەوتەی شوێنە جوگرافیەکەی و بوونی ڕووباری خەلیفانە لە ناوەندی شارەکە کە ئەو ڕووبارە زۆرترین ڕێژەی سپینداری لێچاندراوە کە لە ھەموو جێگەیەکی تری کوردستان وعێراق زیاتر سپینداری ھەیە کە ئەمەش دیمەنێکی یەکجار جوانی داوە بە خەلیفان.
مێژووی دروست بوونی خەلیفان
بە نوسراوی سەرۆکایەتی کۆمار شارەدێی خەلیفان بنیادنرا کە ناوەندی شارە دێێەکە دەکەوێتە گوندی خەلیفان سەر بە ڕەواندز.
سنوری ئیداری خەلیفان
سنوری ئیداری بەم شێوەیە دەست پێدەکات و لەخالی بەیەک گەیشتن لەدۆلی (شیوەدزە) (زێی گەورە) وەدەروات بەرەو رۆژھەلات دەروا تا کو دەگاتە زنجیرە چیای برادۆست وە سنوری شارۆچکەی دیانا و مێرگەسۆر دەڕوات بەرەو باشووری رۆژھەلات , زنجیرە چیای برادۆست تا خالی بەیەک گەیشتن لەسنوری رۆژئاوای تا دەگاتە نوقتەی (٨) باڵەکیان سەر بەناحیەی دیانە. وەھەروەھا دەڕواتن تا دەگاتە دۆلی (خەلیفان) ئەو جادەڕواتن بەرەو باشووری رۆژئاوا تاکو لوتکەی چیای (کۆڕەک) بەرەوزنجیرە چیای کورتەک و (سەرەسێوۆکان) تاکو خالی بەیەک گەیشتن لەگەل سنووری پارێزگای( سلێمانی) و قەزای(شەقڵاوە) (ڕەواندز)و (شێخ وەسانە و خگی سەر بەناحییەی خۆشناو تا کو دەگاتە نوقتە(زینەتیر) وەھەر وەھا دەروات بەرەو باکور لەسەر زنجیرە چیای(بەنی ھەریر) کە سنووری ھەرسێ ناوچەکە بەیەکەوە دەبەستێتەوە ناوچەکانی ( شەقڵاوە)و (خۆشناو) و (خەلیفان) دەڕوات بەرەو (زێی گەورەوەھەروەھا بەر دەوام دەڕوات بەرەو باکور و باکوری رۆژھەلات, لەسەر (زێی گەورە دەڕوات تاکو خالی بەیەک گەیشتن لەدۆلی شیوەدزە کەسنورەکە لەوێ دەستی پێکرد).
ناوی به‌رێوبه‌رایتی و فه‌رمانگه‌كانی ناحیه‌ی خه‌لیفان :
به‌رێوبه‌رایه‌تی و فه‌رمانگه‌كان
1 به‌ریوبه‌رایه‌تی ناحیه‌ی خه‌لیفان
2 بنكه‌ی پۆلیسی خه‌لیفان
3 پۆلیسی هاتووچۆ
4 پۆلیسی دارستان
5 هۆبه‌ی كشتوكال
6 بنكه‌ی به‌یته‌ریه‌ی خه‌لیفان
7 شاره‌وانی خه‌لیفان
8 پۆسته‌ی خه‌لیفان
9 نه‌خۆشخانه‌ی خه‌لیفان
10 دارایی خه‌لیفان
11 ره‌گه‌زنامه
12 ئاوی خه‌لیفان
13 كاره‌بایی خه‌لیفان
14 بنكه‌ی به‌رگری شارستانی
15 هۆبه‌ی دارستانی خه‌لیفان
16 دادگای به‌رایی خه‌لیفان
17 ویستگه‌ی كاره‌بایی خه‌لیفان
18 شاره‌وانی سریشمه
19 ئاسایشی خه‌لیفان
هاوینه هه‌واره‌كانی ده‌ڤه‌ری خه‌لیفان
ھاوینە ھەواری گەلی عەلی بەگ
ئەم ھاوینە ھەوارە ١٠٦کم لە ناوەڕاستی شاری ھەولێرەوە دوورە، وە بە یەکێک لە ھاوینە ھەوارە سەرنج ڕاکێشەکانی ھەرێمی کوردستان و عێراق دەژمێردرێت. دەکەوێتە نێوان چیای کۆڕەک و برادۆست بە درێژایی ١٢کم ،شوێنەکە بەبەرزی ٨٠٠م لە ئاستی ڕووی دەریاوە بڵندە، وە پلەی گەرمای دەگاتە ٣١پلەی سیلیزی لە ھاویندا ، وە (-١٠) لە زستاندا.لەم شوێنە دا دوو ڕووبار بەیەک دەگەن ،یەکیان لە دۆڵی ئالانە سەر بە ناحیەی خەلیفان
لەگەڵ ئەویتریان کە لە شارۆچکەی ڕەواندز ھەڵدەقوڵێ کە ئاوی بێخاڵە ،زێی گەورە پێک دەھێنن. سەرەڕای تاڤگە گەورەکە چەندان تاڤگەی بچووکی تری تێدایە. ئەم شوێنە بە سروشتی شاخاویەکەی و دارو بارە جۆراو جۆرەکەی، بۆتە شوێنی گەشت و گوزار کە خەڵکی زۆر ڕووی تێدەکەن لەوەرزی ھاویندا بەتایبەتی لە ناوچەکانی ناوەڕاست و باشووری عێڕاق.
ھاوینە ھەواری بێخاڵ
ھاوینە ھەواری بێخاڵ ١١٢کم لە چەقی ھەولێرەوە دوورە ، وە دەکەوێتە ڕۆژھەڵاتی گەلی عەلی بەگ ،وە لە دووری ١٠کم لە ڕۆژئاوای شارۆچکەی ڕەواندز و ٧کم لە خەلیفان وە پلەی گەرمای لە ٣٢ پلەی سیلیزیبەرز نابێتەوە لە ھاوین دا . دەتوانین بگەین بە بێخاڵ لە ڕێگای گەلی عەلی بەگ یان لە ڕێگای ڕەواندز . لەم ھاوینە ھەوارە تاڤگەیەکی ڕوون و گەورە ھەیە کە بە درێژایی شاخەکەی داپۆشیوە ،شوێنێکی زۆر سەرنج ڕاکێشە ،خەڵکی لە سەرەتای بەھاردا ڕووی تێدەکەن تا کۆتایی ھاوین.
ھەندێک لە ھاوینە ھەوارەکانی تری دەڤەری خەلیفان
تێبینی : ئه‌و زانیاریانه‌ی سه‌ره‌وه له لایه‌ن ناحیه‌ی (خه‌لیفان) وه‌رگیراوه ئێمه وه‌کو ستافی ماڵپه‌ری پارێزگا رێکمان خستوه‌ته‌وه